Vị giám đốc không đủ tư cách - Hãy học từ thất bại

Chương 1: Lời khuyên khởi nghiệp - hãy học những quy tắc cơ bản của bencha

Kinh doanh bencha (ベンチャービジネス)
Một từ được dùng nhiều ở Nhật, vay mượn từ tiếng Anh "venture business". Nhưng tiếng Anh lại không tồn tại từ đó. Người Nhật đã tự tạo ra từ ghép venture business.

Vậy "kinh doanh bencha" ở Mỹ gọi là gì?
"Start up", hay "venture capital", hay đơn giản gọi là "venture". Tuy nhiên, gần đây người Mỹ bị ảnh hưởng từ người Nhật chúng ta, cũng đã dùng "venture business", một từ Japanese English, ngày một nhiều (chú giải: Japanese English: tiếng Anh của người Nhật, tương tự với "Singlish - Singapore English", "Indian English",...)

Tôi nghe nói 1 sáng lập viên 1 quỹ đầu tư mạo hiểm nổi tiếng của Nhật đã tạo ra từ "kinh doanh bencha". Không rõ ông có dụng ý gì khi tạo ra từ đó, nhưng tôi nghĩ từ "kinh doanh bencha" đã diễn tả tốt đặc tính rủi ro khi khởi nghiệp (= start up) tại Nhật, đúng là 1 diễn tả tuyệt vời. Tại sao lại là 1 diễn tả tuyệt vời? Chúng ta cùng giải thích lý do nhé.

Đầu tiên tôi sẽ giải thích ngắn gọn về việc khởi nghiệp (= start up) bên Mỹ.
Ở Mỹ, thông thường khi khởi nghiệp (= start up) , nguồn tiền cần thiết để khởi nghiệp ít khi được vay từ ngân hàng hay những tổ chức tài chính gián tiếp khác. Đa số được huy động vốn từ việc phát hành thêm cổ phiếu (tiếng Anh gọi là equity finance, 1 hình thức đầu tư theo quan điểm "high risk high return").
Dựa trên việc nhận đầu tư từ các nhà đầu tư, dù khởi nghiệp có thất bại thì tổn thất tài chính là chắc chắn có, nhưng không phải ở nhà khởi nghiệp mà ở những nhà đầu tư, hay 1 tổ chức những nhà đầu tư có tên gọi "quỹ đầu tư mạo hiểm" (tất nhiên, thực tế đa số nhà khởi nghiệp có bỏ tiền túi, nên số tiền họ bỏ ra cũng bị tổn thất). Quỹ đầu tư mạo hiểm (venture capital) là quỹ đối mặt với rủi ro để đầu tư vào kinh doanh khởi nghiệp.
Mặt khác, có những nhà đầu tư cá nhân không thông qua quỹ đầu tư mạo hiểm, mà họ tự phán đoán và trực tiếp đầu tư vào các kinh doanh khởi nghiệp. Những nhà đầu tư cá nhân như vậy ở Mỹ gọi là "Angel". Khi dự án phá sản, họ cũng không truy cứu trách nhiệm nhà khởi nghiệp ngoài khuôn khổ nhà khởi nghiệp tham gia. Bởi vậy, họ được coi như 1 thiên sứ, nên được gọi là "Angel" thay cho "nhà đầu tư cá nhân".

Khỏi nói, chắc chắn những nhà đầu tư thiên sứ đó không đầu tư những đồng tiền quan trọng của họ một cách dễ dãi. Họ chỉ đầu tư vào những đối tượng công ty sẽ tăng trưởng - bằng kết quả tăng của giá cổ phiếu. Phán đoán sẽ dựa trên cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận. Rủi ro càng cao, lợi nhuận đem lại sẽ càng nhiều nếu kinh doanh thành công. Trò chơi tài chính "high risk high return" chính là 1 đặc trưng của đầu tư mạo hiểm.

Ở Mỹ, nếu loại trừ khoản tiền tự đầu tư, nhà khởi nghiệp sẽ không gặp phải rủi ro tài chính khi khởi nghiệp.

Còn ở Nhật, những mẫu hình nào sẽ xảy ra khi khởi nghiệp, kinh doanh bencha?
Nhật Bản cũng có những quỹ cho vay tài chính hay quỹ đầu tư mạo hiểm. Nhưng hình thức huy động vốn của các công ty Nhật Bản chủ yếu vẫn là dạng huy động vốn từ ngân hàng.

Do đó, nếu khởi nghiệp thất bại, tổn thất kinh tế sẽ chủ yếu dồn vào nhà khởi nghiệp. Trong giới hạn hiểu biết của tôi, chẳng có tổ chức tài chính nào cho vay kinh doanh bencha lại không đòi thế chấp tài sản hay bảo lãnh cá nhân. Một khi khởi nghiệp thất bại, nhà khởi nghiệp sẽ đương nhiên bị các tổ chức tài chính đòi nợ. Nếu đủ tiền trả nợ thì không gọi là thất bại. Nếu không đủ tiền để trả nợ, đương nhiên nhà khởi nghiệp sẽ tay trắng, chẳng còn gì, thậm chí thảm bại hơn là bị phá sản cá nhân (như trường hợp của tôi).

Với lý do trên, đối với bencha ở Nhật, huy động tiền, yếu tố đặc biệt quan trọng trong kinh doanh, đều tập trung rủi ro hoàn toàn vào nhà khởi nghiệp, theo đúng nghĩa bencha = venture = rủi ro.

Đến đây, bạn đã hiểu được nhận xét trên của tôi rồi phải không. Bencha đúng là 1 từ diễn tả tuyệt vời cho những rủi ro khi khởi nghiệp tại Nhật Bản.

Nói vậy, sẽ có bạn cho rằng bencha tại Nhật "thật đáng sợ", "dễ phá sản",... Nhưng đó chỉ là 1 mặt của vấn đề. Đúng là tại thời điểm khởi nghiệp, ở khía cạnh tiền bạc, nhà khởi nghiệp phải chịu hoàn toàn rủi ro.

Nhưng nếu chỉ có lý do trên, có lẽ nhiều người sẽ dễ dàng khẳng định rằng "khởi nghiệp tại Nhật không bao giờ được", "Nhật Bản không nuôi dưỡng nhà khởi nghiệp",... Vậy thì tại sao lại có những tập đoàn lớn hiện nay như Sony, Honda, Itoyoka,... đều là những bencha thành công sau thế chiến thứ 2. Công ty nào cũng vậy, giai đoạn khởi nghiệp ban đầu đều có thể gọi là bencha (dù hiện tại họ có lớn cỡ nào và không coi là 1 công ty bencha nữa).
Do đó, khi chuẩn bị 1 bencha, trước khi phán xét tiêu cực, điều cần thiết là hãy quan sát để lý giải nó và môi trường xung quanh nó.
Đặc trưng của nó là gì? Điểm mạnh, điểm yếu? Thị trường tiềm năng? Môi trường kinh doanh? Lý do tồn tại trong tương lai là gì?

Đầu thế kỷ 21 như bây giờ, 1 sự thật nghiêm trọng là bencha ở Nhật khó thành công hơn so với ở Mỹ. Trong thị trường IT đầy biến động và khắc nghiệt, sau những năm 80, Mỹ có nhiều tập đoàn lớn phát triển thần kỳ như Microsoft, Cisco Systems, Oracle,... Vậy mà Nhật chỉ có quá ít công ty có chút tiếng tăm cỡ như Softbank.

Tại sao Nhật Bản lại không nuôi dưỡng bencha? Nếu nói nguyên nhân ra, chắc không bao giờ hết. Tuy nhiên nếu chọn 1 nguyên nhân trong vô số nguyên nhân, tôi cho rằng đó là do nhận thức về bencha của người Nhật thực sự còn thiếu.
Hiện tượng nhận thức chưa đủ của người Nhật thể hiện rõ nét trong từ ghép Japanese English chỉ có ở Nhật "venture business", khởi nghiệp là rủi ro.

Ở chương này, tôi sẽ bổ sung thêm những luận điểm của cá nhân mình về "thế nào là bencha". Như có đề cập ở trên, mọi công ty đều bắt đầu từ bencha. Do đó, nếu biết về bencha, sẽ biết về doanh nghiệp, biết về công việc, biết về kinh tế thị trường.

Hơn nữa, đối với nước Nhật, nơi các tập đoàn lớn hiện tại đang dần dần đổ vỡ, ảnh hưởng của bencha tới nền kinh tế và xã hội sẽ không có giảm, mà chắc chắn tăng. Do đó, tôi muốn mọi người biết rõ về những quy tắc cơ bản của bencha.

Chương 1 - Mục 1.1: Bảng chữ cái của Bencha

Mục đích của mọi doanh nghiệp là TỒN TẠI
...
Mục đích của bencha là LỢI NHUẬN
...
Ở thung lũng Silicon (Mỹ), 97 công ty trong số 100 công ty đã phá sản trong vòng 3 năm
...

Chương 1 - Mục 1.2: Thất bại là tài sản - hãy học phong cách bencha của Mỹ

Đặc điểm bencha Mỹ: thứ nhất, không được là nhanh chóng thất bại.
...
Đặc điểm bencha Mỹ: thứ hai, đầu tư vào những người có kinh nghiệm thất bại
...
Đặc điểm bencha Mỹ: thứ ba...